Franciszek Józef FAIX/FAIX-LIMANOWSKI (nr krzyża: 7001)

Urodził się 9 III 1896 r. w Gródku jako syn Karola i Marii z domu Schmidt.

Wykształcenie: uczęszczał do szkół w Cieszynie i Chrzanowie, ukończył sześć klas gimnazjum w Nowym Sączu i dwa lata w Wyższej Szkole Przemysłowej w Krakowie.

Jego rodzina przeniosła się do Bystrej Podhalańskiej, gdy miał 14 lat. Jego ojciec prowadził tam zakład kamieniarski. W młodości należał do Związku Strzeleckiego w Nowym Sączu (od 1911 r.), udzielał się także w Towarzystwie Gimnastycznym „Sokół”.

Po wybuchu I wojny światowej zgłosił się do służby w Legionach Polskich (16 IX 1914 r.) z plutonem przybyłym z Sierszy i otrzymał przydział do 8 kompanii 2 Pułku Piechoty Legionów Polskich. Uczestniczył w kampanii karpackiej, w listopadzie 1914 r. otrzymał awans do stopnia plutonowego. Zachorował i wymagał leczenia szpitalnego. Po powrocie do pułku przydzielony do 12 kompanii w randze sierżanta. 7 IX 1915 r. awansował na chorążego. 5 XI 1915 r. w trakcie bitwy pod Bieglowem został kontuzjowany i trzy dni później dostał się do niewoli rosyjskiej. Wywieziony do obozu jenieckiego na Syberii wykorzystał pobyt tam na uzupełnienie wykształcenia. W 1917 r. zdał egzamin maturalny. Po wybuchu rewolucji w Rosji zgłosił się do polskich formacji tworzonych z jeńców polskiej narodowości, która z czasem otrzymała nazwę 5 Dywizji Syberyjskiej. Jeszcze w kwietniu 1917 r. awansowano go do stopnia podporucznika.

Od 16 VIII do 1 XI 1918 r. pogłębiał swą teoretyczną wiedzę wojskową w Szkole Oficerskiej 5 dywizji. Po jej ukończeniu otrzymał przydział do 3 Pułku Strzelców i awans na porucznika. Od 12 VII 1919 r. uczestniczył w walkach z oddziałami bolszewickimi. Próba wycofania się w kierunku Władywostoku w oparciu o kolej transsyberyjską nie udała się na wskutek wiarołomstwa Korpusu Czechosłowackiego na Syberii. Po kapitulacji 6 I 1920 r. znalazł się w niewoli bolszewickiej, przebywał w obozach jenieckich w Krasnojarsku i Czersku. Podejmował próby ucieczki, z których powiodła się dokonana 15 VIII 1920 r. Zważywszy na odległości i rozmaite niebezpieczeństwa już 25 IX 1920 r. zameldował się do służby w Wojsku Polskim. Skierowany na kurs dla kapitanów w Bydgoszczy po jego ukończeniu został zweryfikowany w stopniu kapitana ze starszeństwem z dnia 1 VI 1919 r. i przydzielony do batalionu zapasowego 2 Pułku Piechoty Legionów. W pułku tym służył na różnych stanowiskach, m.in. dowódcy batalionu i kwatermistrza  do 1928 r. Awansował też o kolejny stopień – został majorem ze starszeństwem z dnia 1 I 1927 r. 10 V 1928 r. został przeniesiony do 15 Pułku Piechoty w Dęblinie na stanowisko dowódcy batalionu, a od 7 III 1931 był kwatermistrzem pułku. W latach 1937-1938 pełnił służbę w jednostce Obrony Narodowej w Toruniu. 19 III 1938 r. otrzymał awans do stopnia podpułkownika. Przydzielono do 42 Pułku Piechoty w Białymstoku w charakterze zastępcy dowódcy pułku.

W Kampanii Wrześniowej początkowo przydzielano go do oddziałów drugiego rzutu, m.in. dowodził Ośrodkiem Zapasowym 18 Dywizji Piechoty. Dla oficera, który pragnął walczyć nie było to przeszkodą. Ze swoim oddziałem dołączył w Parczewie do 79 Pułku Piechoty, który podlegał Samodzielnej Grupie Operacyjnej „Polesie” dowodzonej przez generała Franciszka Kleberga. W jej składzie uczestniczył w ostatniej bitwie kampanii pod Kockiem (2-6 X 1939 r.). Przy okazji uratował i ukrył sztandar 18 Pułku Piechoty i proporzec 26 Dywizji Piechoty co do dziś pozostaje epizodem dokładnie nie wyjaśnionym (jednostki te walczyły na Pomorzu i w bitwie nad Bzurą). Po kapitulacji nie poszedł do niewoli, lecz włączył się w budowanie konspiracji wojskowej. Już w październiku 1939 r. działał w Kielcach w strukturach Służby Zwycięstwu Polski. Od marca 1940 r. przeniesiony został do Krakowa, gdzie był komendantem Inspektoratu Rejonowego Związku Walki Zbrojnej. W konspiracji występował pod wieloma pseudonimami, m.in. „Bystrzański” i „Turnia”. Fałszywe dokumenty wystawiono na nazwisko Bolesław Limanowski. W marcu 1941 r. przeniesiony do Kielc na stanowisko Komendanta Okręgu. Po agresji III Rzeszy na Związek Sowiecki rozpoczęto budowę struktur podziemia na tym obszarze.

We wrześniu 1941 r. Franciszka Faixa wyznaczono na komendanta Okręgu ZWZ „Polesie” do jego zadań należała także budowa struktur dywersji na tyłach frontu wschodniego, która przybrała z czasem formę niezwykle skutecznej organizacji „Wachlarz”. Po roku kierowania Obwodem – we wrześniu 1942 r. odwołano go do działalności w Krakowie. 18 V 1943 r. został przypadkowo aresztowany w czasie łapanki. Obciążało go posiadanie dwóch dowodów tożsamości. Po śledztwie i pobycie w więzieniu przy ulicy Montelupich w Krakowie, nie zidentyfikowany przez Niemców co do jego prawdziwej tożsamości i roli w konspiracji pod nazwiskiem Bolesława Limanowskiego, skierowany 20 VII 1943 r. do obozu koncentracyjnego w Auschwitz, gdzie oznaczono go numerem 130377. Nawiązał kontakt z konspiracją obozową, ale nie wszedł w jej struktury, bowiem władze podziemia chciały doprowadzić do jego ucieczki, by powierzyć mu inne zadania. Podjęto kilka prób, udała się dopiero ta przygotowana blisko rok po uwięzieniu dokonana 6 VII 1944 r. W czasie jego pobytu w Oświęcimiu 11 XI 1943 r. awansowano go do stopnia pułkownika. Po uwolnieniu skierowano go do Grupy Operacyjnej Armii Krajowej „Śląsk Cieszyński”, gdzie był zastępcą jej dowódcy generała Bruno Olbrychta i dowódcą konspiracyjnego 3 Pułku Strzelców Podhalańskich AK. W tym okresie czasowo pełnił także obowiązki Komendanta Okręgu. W sytuacji, gdy tereny na których działała Armia Krajowa znalazły się pod kontrolą Armii Czerwonej i po rozkazie z 19 I 1945 r. rozwiązującym AK podejmował próby umożliwienia ujawnienia żołnierzy konspiracji.

Konsultował te działania m.in. z kardynałem Adamem Sapiehą. Był w grupie oficerów Armii Krajowej pertraktującej z Urzędem Bezpieczeństwa warunki ujawnienia, a na ręce Bolesława Bieruta wystosował pismo z prośbą o interwencję w sprawie wywiezionych w głąb ZSRS członków Armii Krajowej. 20 IX 1945 r. w „Dzienniku Polskim” opublikowany został jego apel o ujawnianie się do żołnierzy podziemia. Franciszek Faix został przewodniczącym Komisji Likwidacyjnej Obszaru Południowego AK. Formalne był zatrudniony w Inwalidzkiej Spółdzielni Handlowo-Przemysłowej w Katowicach, a potem we Wrocławiu. W 1948 r. zdecydował się na dodanie do swego nazwiska pseudonimu z czasów wojny (Faix-Limanowski). Komunistyczne organy bezpieczeństwa podejmowały próby uczynienia z niego swojego współpracownika. Zakończyły się one stanowczą i konsekwentną odmową. Po raz pierwszy uwięziony 8 I 1948 r. przebywał w katowniach Urzędu Bezpieczeństwa do 25 IX 1949 r., po czym zwolniono go bez wyroku. Po raz drugi aresztowany podczas leczenia w sanatorium w Świeradowie 2 IX 1952 r. przeszedł kolejny okres koszmarnego śledztwa zakończony zwolnieniem 1 III 1953 r. w stanie skrajnego wyniszczenia organizmu, z podejrzeniem zakażenia żółtaczką. Operowany 25 IV 1953 r. w Klinice Chorób Wewnętrznych we Wrocławiu w celu usunięcia kamieni z woreczka żółciowego, zmarł dwa dni później. Pochowano go w grobie rodzinnym na starym cmentarzu w Kielcach.

Był żonaty, miał dwoje dzieci.

Odznaczony (do 1939 r.) m.in. Orderem Virtuti Militari V kl., Krzyżem Niepodległości, trzykrotnie Krzyżem Walecznych, Złotym Krzyżem Zasługi, Medalem Pamiątkowym za Wojnę 1918-1921, Medalem Dziesięciolecia Odzyskanej Niepodległości oraz Medaille Commemorative de la Grande Guerre. W czasie II wojny światowej Orderem Virtuti Militari IV kl., dwukrotnie Krzyżem Walecznych.

Wybrana bibliografia:

CAW, Kolekcja Orderu Virtuti Militari, sygn. I.482.76-7173,

Małopolski słownik biograficzny uczestników działań niepodległościowych 1939-1956, t. 1, Kraków 1997, s. 53-55,

Cygan Wiktor Krzysztof, Oficerowie Legionów Polskich 1914-1917: słownik biograficzny, t. I A – F, Warszawa 2005, s. 271-272,

Sado Grzegorz, Pułkownik Franciszek Faix-Limanowski (1896-1953): stacja KL Auschwitz [w:] Armia Krajowa spojrzenie po siedemdziesięciu latach, red. Ryszard Gryz, Kielce 2015, s. 29-54.

Order Virtuti Militari V kl. nadany dekretem Naczelnego Wodza L 13330 z dnia 17 V 1922 r. (Dz. Pers. nr 7/1923).

We wniosku o nadanie Orderu Virtuti Militari V kl. Franciszkowi Faixowi sam opis czynu nie zachował się w zbiorach CAW.

Dalszych badań wymaga dotarcie i potwierdzenie odznaczenia Franciszka Faixa Orderem Virtuti Militari IV kl., za działalność w Związku Walki Zbrojnej i Armii Krajowej (zważywszy na wyjątkowe dokonania w czasie II wojny światowej wydaje się to bardzo prawdopodobne). Autorzy, którzy mieli dostęp do archiwum rodzinnego podają nawet datę nadania/ogłoszenia (15 IX 1944 r.), dostępne mi źródła drukowane nie potwierdzają tej informacji. Wyjaśnić tę kwestię musi kwerenda archiwalna w zbiorach Instytutu Polskiego i Muzeum gen. Władysława Sikorskiego w Londynie.