Witold WARTHA (nr krzyża: 1281)

Urodził się 10 XI 1889 r. we Frysztacie jako syn Antoniego i Wandy z domu Kostrakiewicz.

Wykształcenie: uczęszczał do szkoły ludowej we Frysztacie w latach 1895-1899, następnie kształcił się w szkołach kadetów w Kaschau (obecnie Koszyce na Słowacji) i Mährisch Weisskirchen (obecnie Hranice na Morawach). Absolwent Akademii Wojskowej w Wiener Neustadt (1909).

Oficer zawodowy armii austro-węgierskiej, w której otrzymywał kolejne awanse: na podporucznika 18 VIII 1909 r., porucznika 1 V 1914 r. i kapitana 1 VIII 1916 r.

W czasie I wojny światowej walczył na frontach rosyjskim i włoskim. 29 VIII 1917 r. dostał się do niewoli włoskiej. Wstąpił do Armii Polskiej dowodzonej przez generała Józefa Hallera, z którą wrócił do Polski w maju 1919 r. Jesienią tego roku skierowany do prac plebiscytowych na Śląsku Cieszyńskim. W sierpniu 1920 r. powrócił do służby czynnej. W okresie od 14 VIII do 30 X 1920 r. był dowódcą 145 Pułku Strzelców (późniejszy 72 Pułk Piechoty). 28 września – dowodził zdobyciem Brodnicy, 2 października zdobyciem miejscowości Łunino. Po zakończeniu walk pozostał w zawodowej służbie wojskowej. Od 31 X 1920 r. do 20 VII 1921 r. dowodził 49 Pułku Piechoty. Stopień majora otrzymał ze starszeństwem z dnia 20 VI 1919 r., 28 VI 1921 r. awansował do stopnia podpułkownika dyplomowanego, a ze starszeństwem z dnia 1 I 1928 r. otrzymał stopień pułkownika dyplomowanego.

Przeniesiony do służby sztabowej, pełnił funkcję zastępcy szefa Wydziału Piechoty w Departamencie I Piechoty Ministerstwa Spraw Wojskowych. W 1923 r. otrzymał przydział do 4 Pułku Strzelców Podhalańskich w Cieszynie, lecz jednocześnie był słuchaczem III Kursu Doszkalającego w Wyższej Szkole Wojennej, po ukończeniu którego posiadał tytuł oficera dyplomowanego. Otrzymał następującą opinię: Inteligenty, poważny i wyrobiony pracownik. Prace jego są wybitne, lecz ma tendencję do drobiazgowości. [...] Wybitny oficer o wybitnej wartości. Bardzo energiczny, pełen inicjatywy. Charakter wyrobiony i opanowany. Bardzo ambitny, obowiązkowy, dokładny i sumienny. Bardzo zdolny i logiczny. Bardzo duża pamięć i przytomność umysłu. Duże zdolności taktyczne. Bardzo dobrze wyszkolony fachowo. Duży zmysł organizacyjny. Po powrocie do cieszyńskiego garnizonu pełnił obowiązki zastępcy dowódcy 4 Pułku Strzelców Podhalańskich. Niebawem przydzielony do Biura Ścisłej Rady Wojennej, potem został szefem wydziału w Oddziale III Sztabu Generalnego w Warszawie. Dowódca 1 Pułku Strzelców Podhalańskich w Nowym Sączu od 31 III 1927 r. do 23 XII 1929 r. Następnie objął funkcję I oficera sztabu Inspektoratu Armii w Warszawie. Od 3 XII 1931 r. Szef Biura Inspekcji w Generalnym Inspektoracie Sił Zbrojnych w Warszawie. Zapewne z tego powodu często asystował marszałkowi Józefowi Piłsudskiemu w jego kontaktach z wojskiem, m.in. w 1933 r. podczas słynnej rewii kawalerii polskiej na krakowskich Błoniach zorganizowanej z okazji 250 rocznicy zwycięstwa Jana III Sobieskiego pod Wiedniem. 13 II 1935 r. objął funkcję szefa Departamentu Dowodzenia Ogólnego Ministerstwa Spraw Wojskowych w Warszawie.

Służbę na tym stanowisku pełnił do 10 IX 1939 r., kiedy to powierzono mu obowiązki zastępcy dowódcy Grupy „Stryj”. 21 IX 1939 r. przekroczył granicę polsko-węgierską i został internowany. Zbiegł i przedostał się do Francji, a po jej klęsce do Wielkiej Brytanii. Tam pełnił obowiązki m.in. szefa sztabu 7 i 8 Brygady Kadrowej Strzelców, potem zastępcy dowódcy 3 Brygady Kadrowej Strzelców (do 30 XI 1941 r.). Dowodził 1 batalionem szkolnym, a potem objął funkcję komendanta Centrum Wyszkolenia Piechoty, którą to funkcję sprawował do 15 XI 1944 r. Następnym przydziałem była funkcja zastępcy dowódcy Jednostek Wojskowych w Wielkiej Brytanii (16 XI 1944 r. – 20 X 1945 r.). Przeniesiony w stan spoczynku. Pozostał na emigracji w Wielkiej Brytanii.

Zmarł 11 II 1967 r. w Edynburgu i został pochowany na cmentarzu Mount Vernon.

Był żonaty, miał jedno dziecko.

Odznaczony m.in. Orderem Virtuti Militari V kl., Orderem Odrodzenia Polski IV kl., czterokrotnie Krzyżem Walecznych, Złotym Krzyżem Zasługi, Medalem Pamiątkowym za Wojnę 1918-1921, Medalem Dziesięciolecia Odzyskanej Niepodległości oraz francuską Legią Honorową.

Wybrana bibliografia:

CAW, Kolekcja Akt Personalnych, sygn. TAP 1769/89/5461,

CAW, Kolekcja Orderu Virtuti Militari, sygn. I 482.80-7626,

Schematismus für das k. u. k. Heer und für k. u. k. Kriegs-Marine für 1903, 1904, 1908, 1909, 1911, 1913, 1914,

Rocznik Oficerski 1923, 1924, 1928, 1932,

Kawalerowie Virtuti Militari 1792-1945: słownik biograficzny, t. II (1914-1921), cz. 1, red. nauk. Bogusław Polak, Koszalin 1991, s. 156.

Stawecki Piotr, Oficerowie dyplomowani wojska Drugiej Rzeczypospolitej, Wrocław i in. 1997 s. 69, 240,

Książnica Cieszyńska. Elektroniczny słownik biograficzny Śląska Cieszyńskiego http://www.slownik.kc-cieszyn.pl/index.php/online,591/ [dostęp: 21 VII 2018].

Opis czynu w uzasadnieniu wystąpienia o nadanie Virtuti Militari dla Witolda Warthy:

Dnia 1.4.1920 grupa operacyjna pod dow. mjr. Warthy otrzymała rozkaz wykonania wypadu na grupującego się n-pla w rej. Wierzbowic. Kiedy cała grupa własna była akcji na Wierzbowice, bolszewicy zupełnie niespodziewanie przedarli się w sile ok. 300 ludzi dostając się na nasze tyły i zajmując wieś Kucze. Zaatakowali wieś Strugę – miejsce postoju dowództwa grupy mjr Warthy. Sytuacja stawała się bardzo groźną, gdyż bolszewicy po opanowaniu tego punktu odcieliby drogę powrotną wypadowej grupie. Mjr Warta mając do dyspozycji zaledwie kilku ludzi z łącznościowców i telefonistów sam osobiście zorganizował obronę i dając przykłady męstwa i odwagi swem dzielnym zachowaniem się nie tylko powstrzymał na kilka godzin nacierającego n-pla – lecz przez swe umiejętne kierownictwo grupą wypadową sprawił, że npl zaatakowany z kilku stron został rozbity.

CAW, Kolekcja Orderu Virtuti Militari, sygn. I 482.80-7626