Jan PYSZKO (nr krzyża: 6983)

Urodził się 3 V 1881 r. w Mostach k. Jabłonkowa jako syn Pawła i Ewy z domu Mucha.

Wykształcenie: uczęszczał do Szkoły Realnej w Cieszynie i szkoły górniczej w Morawskiej Ostrawie.

Przed I wojną światową pracował w kopalniach Zagłębia Karwińskiego, w Banku Rolnym we Frysztacie, a następnie jako urzędnik kopalni węgla w Brzeszczach. Udzielał się w Macierzy Szkolnej, Towarzystwie Gimnastycznym „Sokół” i Towarzystwie Szkoły Ludowej.

Po wybuchu I wojny światowej zgłosił się na czele oddziału ochotników z Brzeszcz do Legionów Polskich i otrzymał przydział do 2 Pułku Piechoty Legionów Polskich. Odbył kampanie w Karpatach, na Bukowinie i Wołyniu. W Legionach pełnił funkcję dowódcy plutonu. W 1915 r. został ranny. Po kryzysie przysięgowym pozostał w służbie w Polskim Korpusie Posiłkowym. Uczestniczył w przebiciu się oddziałów pułkownika Józefa Hallera pod Rarańczą 16 II 1918 r. na rosyjską stronę frontu. W czasie bitwy oddziałów II Korpusu Polskiego w Rosji z Niemcami pod Kaniowem 11 V 1918 r. został powtórnie ranny. Zbiegł z niewoli i ukrywał się na Ukrainie. W październiku 1918 r. w Kijowie wstąpił do oddziału podpułkownika Żukowskiego pseudonim Orlik i z nim przedostał się na teren Polski. Początkowo otrzymał przydział do 33 Pułku Piechoty, a od 1 III 1919 r. służył w 37 Pułku Piechoty. Jesienią 1919 r. został zdemobilizowany do prac plebiscytowych na Śląsku Cieszyńskim. Do 37 pułku powrócił w 1920 r. w stopniu majora (ze starszeństwem z dnia 1 VI 1919 r.) pełnił obowiązki zastępcy dowódcy batalionu. Po zakończeniu wojny pozostał w zawodowej służbie wojskowej, objął stanowisko dowódcy batalionu w 37 Pułku Piechoty w Kutnie. Później dowodził batalionem sztabowym i był kwatermistrzem pułku. Od 25 IX 1926 r. do 31 V 1927 r. był oficerem placu w Skierniewicach. W dniu tym przeniesiony został w stan spoczynku.

W połowie lat trzydziestych mieszkał w Grabówce w powiecie Janów Lubelski.

We wrześniu 1939 r. został wzięty do niewoli sowieckiej i został umieszczony w obozie w Kozielsku.

Zginął w Katyniu w kwietniu 1940 r.

O rodzinie brak informacji.

Odznaczony m.in. Orderem Virtuti Militari V kl., Krzyżem Niepodległości, czterokrotnie Krzyżem Walecznych.

Wybrana bibliografia:

CAW, Kolekcja Orderu Virtuti Militari, sygn. I.482.76-7251,
Rocznik Oficerski 1923, 1924, 1928,
Pro memoria, „Wojskowy Przegląd Historyczny” 1990 nr 1/2, s. 412,
Borak M.:
Buława Edward, Egzamin wobec Polski, Cieszyn 1998, s. 190,

Cygan Wiktor Krzysztof, Oficerowie Legionów Polskich 1914-1917: słownik biograficzny, t. IV P – S, Warszawa 2006, s. 107-108,

Muzeum Katyńskie. Księgi cmentarne http://ksiegicmentarne.muzeumkatynskie.pl/wpis/3029 [dostęp 18.08.2018]

Order Virtuti Militari V kl. nadany dekretem Naczelnego Wodza L 13330 z dnia 17 V 1922 r. (Dz. Pers. nr 7/1923).

Opis czynu w uzasadnieniu wystąpienia o nadanie Virtuti Militari dla Jana Pyszki:

Major Pyszko Jan jako chor. 8. komp. 2 pp Leg. Odznaczył się pod Mołotkowem 29.X.1914 r. rozpędzając sotnię kozaków atakującą lewe skrzydło II baonu.

Pod Nesterową Górą w walkach pod Okermezo [Ökermezö – przyp S.K.] jako  dow. plutonu w grudniu 1914 r. atakuje pozycje Moskali przyczem dow. komp. zostaje zabitym.

Na Bukowinie [… słowo nieczyt. – przyp. S.K.] zabiera kilkunastu jeńców w lutym 1915 r. Przy zdobywaniu Śniatynia przeprawia się przez Czeremosz zaskakując Moskali od tyłu zmusza do wycofania się z pozycyi, odznacza się przy forsowaniu  mostu.

Pod Niżowem przy końcu lutego 1915 r. odznaczył się szczególnym spokojem i odwagą podczas nocnego kontrataku npl. pod Tłumaczem 4-5 marca odpiera szarżę kozaków, pod Bortnikami w marszu nocnym wypadem rozpędza komp. niep. zabierając kilkunastu jeńców.

W ofensywie w maju 1915 r. na Bukowinie został ranny podczas ataku kawalerji rosyjskiej, jako dow. 8 komp. 2.pp.Leg.

Brał udział w przejściu 2 Brygady. W bitwie pod Kaniowem zniszczył komp. Niemców.

CAW, Kolekcja Orderu Virtuti Militari, sygn. I.482.76-7251