Zygmunt ZAJCHOWSKI (nr krzyża: 3949)

Urodził się 26 V 1887 r. w miejscowości Krasne w powiecie rzeszowskim jako syn Józefa, nauczyciela, kierownika szkoły i Ludwiki z domu Kucharczyk.

Wykształcenie: absolwent Seminarium Nauczycielskiego w Tarnowie (matura w 1906 r.), Wyższy Kurs Nauczycielski we Lwowie (1912).

Od 1906 r. pracował jako nauczyciel w Brzesku, Jadownikach i Woli Przemysłowskiej. W 1909 r. zdał egzamin uprawniający do zajmowania posady stałego nauczyciela szkół ludowych. W 1910 r. przeniósł się do pracy najpierw do Chełmku, a potem do Przywozu k. Morawskiej Ostrawy. Tutaj działał w Towarzystwie Gimnastycznym „Sokół” i prawdopodobnie Strzelcu, gdyż uczestniczył w szkoleniach w Krakowie i w Skolem.

Po wybuchu I wojny światowej wstątił do Legionu Śląskiego w Cieszynie przyprowadzając pięćdziesięcioosobowy oddział ochotników. W Msznie Dolnej w wyniku kryzysu w organizacji Legionu Wschodniego opuścił jego szeregi i wstąpił w Krakowie do oddziałów późniejszej I Brygady. Otrzymał przydział do VI batalionu 1 Pułku Piechoty Legionów Polskich. Po bitwie pod Krzywopłotami awansował do stopnia sierżanta. Skierowany do szkoły oficerskiej, w kwietniu 1916 r. został mianowany chorążym, a w listopadzie 1916 r. otrzymał stopień podporucznika i nowy przydział do 5 Pułku Piechoty Legionów Polskich. W trakcie kryzysu przysięgowego w 1917 r. odmówił jej złożenia i od 17 VIII 1917 r. został wcielony do armii austro-węgierskiej. W jej szeregach walczył na froncie włoskim (do września 1918 r.) W Krakowie uczestniczył w przejęciu władzy przez Polaków. 

Już 10 XI 1918 r. brał udział w walkach z Ukraińcami o Przemyśl, a od 21 listopada o Lwów. Awansował do stopnia porucznika i dowodził 1 kompanią 5 Pułku Piechoty Legionów. Na tym froncie pozostawał do kwietnia 1919 r., kiedy to po awansie na kapitana, przeniesiony został na Wileńszczyznę. Tam objął dowództwo 8 kompanii 5 Pułku Piechoty Legionów. W walkach o łotewski Dyneburg dowodził już II batalionem 5 pułku. Od kwietnia 1920 r. oficer sztabu najpierw 1 Dywizji Piechoty Legionów, a potem 3 Armii (oddziały operacyjny i wywiadowczy). 14 VI 1920 r. został ranny, lecz szybko, bo już w lipcu, powrócił do służby frontowej. 16 sierpnia odniósł ciężką ranę, której leczenie trwało aż do zakończenia walk. W czerwcu 1922 r. na własną prośbę przeszedł do rezerwy i podjął pracę na Górnym Śląsku. Najpierw objął kierownictwo szkoły w Bytkowie, a potem w Katowicach (w połowie lat trzydziestych Szkoła Powszechna nr 15 im. Władysława Jagiełły). Tu także działał w szeregu organizacji społecznych. Pełnił m.in. funkcję prezesa Oddziału Związku Legionistów i wice prezesa Okręgu Związku Nauczycielstwa Polskiego w Katowicach. W stanie spoczynku posiadał stopień kapitana ze starszeństwem z dnia 1 VI 1919 r.

Po II wojnie światowej przebywał na emigracji w Londynie, tam też zmarł 22 V 1967 r.

Był żonaty, miał troje dzieci.

Odznaczony m.in. Orderem Virtuti Militari V kl., Orderem Odrodzenia Polski V kl., Krzyżem Niepodległości, czterokrotnie Krzyżem Walecznych, łotewskim Orderem Lacplesa 3 kl.

Wybrana bibliografia:

CAW, Kolekcja Orderu Virtuti Militari, sygn. I.482.17-1056,

Rocznik Oficerski 1923, 1924, 1928, 1932,

Buława Edward, Egzamin wobec Polski, Cieszyn 1998, s. 198,

Cygan Wiktor Krzysztof, Oficerowie Legionów Polskich 1914-1917: słownik biograficzny, t. V Ś-Ż, Warszawa 2007, s. 177-178.

Order Virtuti Militari V kl. nadany dekretem Naczelnego Wodza L 2763 z dnia 15 III 1921 r. (Dz. Pers. nr 13/1921).

We wniosku o nadanie Krzyża Virtuti Militari Zygmuntowi Zajchowskiemu sam opis czynu nie zachował się w zbiorach CAW.