Wiktor/Wiktoryn Emanuel GIERUSZCZAK (nr krzyża: 5114)

Urodził się 28 XI 1896 r. w Morawskiej Ostrawie jako syn Franciszka, werkmistrza i Marii z domu Pustelnik.

Wykształcenie: szkoła ludowa w Cieszynie, absolwent Gimnazjum Polskiego w Cieszynie (1914), 3 semestry Prawa na Uniwersytecie Jagiellońskim (1918).

W czasie nauki szkolnej działał w skautingu. Po wybuchu I wojny światowej w sierpniu 1914 r. wstąpił do Legionu Śląskiego a z nim do Legionów Polskich i przydzielony został do 3 Pułku Piechoty Legionów Polskich. W listopadzie 1914 r. zachorował na zapalenie płuc, leczył się w Cieszynie. Po powrocie ze szpitala 20 III 1915 r. wcielony do armii austro-węgierskiej do 31 Pułku Strzelców z Cieszyna. Skierowany do szkoły oficerów rezerwy w Opawie, po jej ukończeniu przeniesiony został do 20 Pułku Strzelców, z którym trafił na front włoski. Tam w 1916 r. został ranny. Awansował na chorążego, potem podporucznika. Po wyleczeniu powrócił do pułku i ponownie służył na froncie włoskim. W 1917 r. pułk przeniesiono na front rosyjski, potem rumuński, a następnie jego jednostka służyła jako oddział okupacyjny na Ukrainie, gdzie współpracował z Polską Organizacją Wojskową. W czerwcu 1918 r. uczestniczył w buncie w pułku, odesłany karnie na front włoski, oczekiwał rozprawy przed sądem polowym, do której nie doszło z powodu zakończenia wojny. W ostatnich dniach działań wojennych dostał się do niewoli włoskiej, a w niej zgłosił się do Armii Polskiej dowodzonej przez generała Józefa Hallera. Przydzielony do 13 Pułku Strzelców, jako dowódca kompanii.

Po powrocie do Polski, jesienią 1919 r. przeszedł kurs dla dowódców kompanii w Rembertowie. Zdemobilizowany na plebiscyt na Śląsku Cieszyńskim, zaangażowany był w działania Tajnej Organizacji Wojskowej. Do służby czynnej powrócił w sierpniu 1920 r. i przydzielono go do 42 Pułku Piechoty (wchodzącego w skład 18 Dywizji Piechoty), na stanowisko dowódcy kompanii, a potem oficera operacyjnego sztabu dywizji. Po weryfikacji stopni posiadał stopień porucznika ze starszeństwem z dnia 1 VI 1919 r. Po zakończeniu wojen o granice został oficerem zawodowym Wojska Polskiego. W dalszym ciągu służył w 42 Pułku Piechoty (był m.in. dowódcą kompanii karabinów maszynowych), potem nieetatowy II oficer sztabu 18 Dywizji Piechoty w Łomży. Z dniem 1 VII 1923 r. otrzymał awans do stopnia kapitana. Przeniesiony został do 2 batalionu ciężkich karabinów maszynowych w Różanie (w tamtejszej szkole podchorążych piechoty). W marcu 1931 r. przeniesiony do 1 Batalionu Strzelców w Chojnicach. Tam otrzymał awans do stopnia majora (starszeństwo z dnia 1 I 1932 r.) i pełnił funkcję kwatermistrza.

W wojnie obronnej 1939 r. był dowódcą I batalionu 13 Pułku Piechoty z Pułtuska, w walkach 24 IX 1939 r. pod Łomną został ciężko ranny i ewakuowany do szpitala w Modlinie. Po Kampanii Wrześniowej w niewoli niemieckiej, przebywał m.in. w oflagu VIII A w Murnau, nr jeńca 457. Losy po II wojnie światowej nie są znane.

Był żonaty, miał dwoje dzieci.

W 1929 r. zmienił imię na Wiktoryn.

Odznaczony m.in. Orderem Virtuti Militari V kl., Krzyżem Walecznych, Medalem Niepodległości, Medalem Pamiątkowym za Wojnę 1918-1921, Medalem Dziesięciolecia Odzyskanej Niepodległości.

Wybrana bibliografia:

CAW, Kolekcja Orderu Virtuti Militari, sygn. I.482.82-7651,
Rocznik Oficerski 1923, 1924, 1928, 1932,

Elektroniczna baza danych „Straty osobowe i ofiary represji pod okupacją niemiecką” http://www.straty.pl/index.php/szukaj-w-bazie [dostęp 18.08.2018].

Order Virtuti Militari V kl. nadany dekretem Naczelnego Wodza (Dz. Pers. nr 2/1922).

Opis czynu w uzasadnieniu wystąpienia o nadanie Virtuti Militari dla Wiktoryna Gieruszczaka:

Dnia 27 IX 20 w akcyi flankowej na Janów otrzymał ppor. Gieruszczak rozkaz z kawalerją dywizyjną (około 40 jeźdźców i 1 k.m.) zajęcia miasteczka Janowa. 2 klm od miasta odcięły mu marszrutę 3 sotnie kozaków, ostrzeliwując gęsto jego oddział. Ppor. Gieruszczak [słowa nieczytelne – przyp. S.K.] obsadził skraj lasu ostrzeliwując się z karab. masz. z grupą 20 jeźdźców wysuwając się na prawą flankę mimo silnego ognia 2 pancerek nieprzyj. ze stacyi Janowo, posunął się naprzód, zajmując wzgórze dominujące nad całą okolicą zmuszając nieprzyjaciela do odwrotu aż do Janowa poczem wytrzymując na stanowisku trzymał je aż do nadejścia własnej artylerji i piechoty. W akcyi tej ppor. Gieruszczak nie poniósł żadnych strat, okazał wielką przytomność umysłu i zrozumienie sytuacji zagrzewając osobiście do wytrwania i energicznie przeprowadzając akcyę flankową.

W dniu 2 XI 20 w trakcie zdobywania Łuninca ppor. Gieruszczak z gen. Krajewskim przed rozpoczęciem ataku przez 145 pp na skraju lasu na wschód od Wólki wyjechawszy z gen. Krajewskim przed własne linje pod najsilniejszym gradem kul w obecności samego Dowódcy Dywizji zachował zimną krew i przytomność umysłu czem wpłynął dodatnio na ducha 5-tej komp. 145 pp gotującej się do ataku, która widząc tak narażającego się z zapałem rzuciła się na linje bolszewickie zdobywając je i w pościgu za nieprzyjacielem zajmuje Łunin i sam Łuniniec.

Ppor. Gieruszczak jako oficer ordynansowy i jako oficer frontowy okazał się bardzo dzielnym żołnierzem, energicznym, pełnym inicjatywy i przytomności umysłu.

CAW, Kolekcja Orderu Vitruti Militari, sygn. I.482.82-7651