Józef PŁONKA (nr krzyża: 6211)

Urodził się 23 II 1891 r. w Zbytkowie jako syn Franciszka, robotnika i Jadwigi z domu Stokłosa.

Wykształcenie: ukończył szkołę ludową w Strumieniu, następnie przez dwa lata uczęszczał do Gimnazjum Polskiego w Cieszynie, a następnie przeniósł się do klas z polskim językiem wykładowym w Państwowym Seminarium Nauczycielskim w Cieszynie (maturę zdał w 1910 r.).

Pracował w zawodzie nauczycielskim najpierw w szkole ludowej w Marklowicach Górnych k. Zebrzydowic, a następnie w Michałkowicach k. Ostrawy. W 1912 r. zdał egzamin dla nauczycieli szkół ludowych. Społecznie działał w polskim ruchu narodowym w Macierzy Szkolnej Księstwa Cieszyńskiego oraz Towarzystwie Gimnastycznym „Sokół”, w którym pełnił funkcję naczelnika we Frysztacie.

Po wybuchu I wojny światowej zgłosił się do Legionu Śląskiego na czele oddziału ochotników z Michałkowic. Z oddziałem tym wcielony został do 3 Pułku Piechoty Legionów Polskich. Od listopada 1914 r. do końca stycznia 1915 r. służył w batalionie uzupełniającym. Następnie skierowany został do szkoły podchorążych, którą ukończył 14 V 1915 r. Po jej ukończeniu otrzymał przydział do 4 Pułku Piechoty Legionów Polskich. Dowodził oddziałami karabinów maszynowych dochodząc do stanowiska dowódcy kompanii. 11 XI 1915 r. otrzymał awans do stopnia chorążego, a podporucznikiem został 1 XI 1916 r. Po kryzysie przysięgowym pozostał w służbie. Służył wówczas w I batalionie 3 pułku. Uczestniczył w przedarciu się oddziałów pułkownika Józefa Hallera na rosyjską stronę frontu (Rarańcza, 15/16 II 1918 r.). Po połączeniu się z II Korpusem Polskim w Rosji otrzymał przydział do 15 Pułku Strzelców. Uczestniczył w bitwie z wojskami niemieckimi pod Kaniowem 11 V 1918 r., w której odniósł ranę i trafił do niewoli. Po wyleczeniu podjął udaną próbę ucieczki 26 VI 1918 r. Działał w Polskiej Organizacji Wojskowej na Mazowszu (Ostrołęka, Łomża, Ostrów Mazowiecka). Następnie wstąpił do służby w oddziałach Polskiej Siły Zbrojnej (Polnische Wehrmacht). W listopadzie 1918 r. brał udział w rozbrajaniu Niemców uczestnicząc w zajęciu Cytadeli w Warszawie. 8 XI 1918 r. otrzymał awans na porucznika. Jako dowódca kompani w III batalionie 8 Pułku Piechoty Legionów wysłany został na front ukraiński. 13 I 1919 r. odniósł ciężką ranę w walkach pod Skniłowem. Po wyleczeniu skierowano go do służby w oddziałach zapasowych w Lubaczowie i Łowiczu. Z dniem 1 IX 1919 r. awansował do stopnia kapitana. W grudniu 1919 r. został zdemobilizowany i skierowany do prac plebiscytowych na Śląsku Cieszyńskim. W sierpniu 1920 r. organizował Ochotniczy Batalion Piechoty Ziemi Cieszyńskiej, którego został dowódcą. Jesienią tego roku został on przekształcony w batalion zapasowy 4 Pułku Strzelców Podhalańskich, którego pokojowym garnizonem został Cieszyn. Na własną prośbę przeszedł do rezerwy z dniem 28 I 1922 r. Po weryfikacji stopni był majorem ze starszeństwem z dnia 1 VI 1919 r. Przydział mobilizacyjny otrzymał do 3 Pułku Strzelców Podhalańskich z Bielska.

W życiu cywilnym utrzymywał się z prowadzenia gospodarstwa rolnego w rodzinnym Zbytkowie otrzymanego w drodze parcelacji (25 ha). Udzielał się w życiu społecznym, w szczególności w organizacjach skupiających weteranów (prezes Okręgowego Związku Legionistów Polskich w Katowicach, Związek Legionistów Ziemi Cieszyńskiej). W latach trzydziestych zaangażował się w działalność polityczną. W 1935 r. został wybrany posłem na Sejm w Warszawie (z okręgu nr 92) oraz do Sejmu Śląskiego w Katowicach. Choć w wyborach był związany z ugrupowaniami współtworzącymi Bezpartyjny Blok Współpracy z Rządem, w parlamencie warszawskim i śląskim występował przeciw sanacji. W latach 1935-1936 był wydawcą ukazującego się w Cieszynie czasopisma „Śląska Brygada”.

W 1939 r. został zmobilizowany, trafił do ośrodka Zapasowego 21 Dywizji Piechoty Górskiej w Brzeżanach. Po 17 września udało mu się przekroczyć granicę i przez Rumunię przedostał się do Francji. W czerwcu 1940 r. ewakuował się do Wielkiej Brytanii. Tam, ze względu na wiek i nadmiar oficerów, pozostawał bez przydziału, lub zajmował się służbą szkoleniową. Po zakończeniu II wojny światowej zdecydował się na powrót do Polski, który miał miejsce w marcu 1946 r.

W realiach państwa komunistycznego nie mógł podejmować szerszej działalności społecznej, był pod nadzorem służby bezpieczeństwa. Po złagodzeniu represji był Przewodniczącym Rady Nadzorczej mleczarni w Pawłowicach i prezesem Kółka Rolniczego w Zbytkowie.

Zmarł 28 XI 1973 r. w Zbytkowie, został pochowany na cmentarzu w Strumieniu.

Był żonaty, miał czworo dzieci.

Odznaczony m.in. Orderem Virtuti Militari V kl., Krzyżem Niepodległości, czterokrotnie Krzyżem Walecznych, Złotym Krzyżem Zasługi.

Wybrana bibliografia:

CAW, Kolekcja Orderu Virtuti Militari, sygn. I 482.88-8295,
Rechowicz Henryk, Sejm Śląski: 1922-1939, wyd. 2 zm. i rozszerz., Katowice 1971, s. 348,
Polski słownik biograficzny, t. 26, red. nacz. Emanuel Rostworowski, Wrocław i in. 1981, s. 794-795,
Golec Józef, Bojda Stefania, Słownik biograficzny Ziemi Cieszyńskiej, t. 3, Cieszyn, 1998, s. 200-201,
Cygan Wiktor Krzysztof, Słownik biograficzny oficerów Legionów Polskich, t. 2, Warszawa 1998, s. 123-125,
Cygan Wiktor Krzysztof, Oficerowie Legionów Polskich: słownik biograficzny, t. IV P-S, Warszawa 2006, s. 123-125,
Majewski Piotr, Posłowie i senatorowie Rzeczypospolitej Polskiej 1919-1939: słownik biograficzny, t. 4, Warszawa 2009, s. 391-392,
Marcoń Witold, Sylwetki posłów ze Śląska Cieszyńskiego do Sejmu Śląskiego, Tarnowskie Góry 2013, s. 98-101,

Książnica Cieszyńska. Elektroniczny słownik biograficzny Śląska Cieszyńskiego http://www.slownik.kc-cieszyn.pl/index.php/online,591/ [dostęp: 21 VII 2018].

Książnica Cieszyńska. Cieszyńscy legioniści (wirtualna wystawa) http://legionisci.kc-cieszyn.pl/index.php/content,626/# [dostęp: 21 VIII 2018].

Order Virtuti Militari V kl. nadany dekretem Naczelnego Wodza L 13389 z dnia 17 V 1922 r. (Dz. Pers. nr 2/1923).

Opis czynu w uzasadnieniu wystąpienia o nadanie Virtuti Militari dla Józefa Płonki:

Por. Płonka Józef, d-ca kompanii k.m. I baonu 15 p. strzelców, w dniu 11.05.1918 r. stał w Szandrze k. Kamienia. W chwili nieprzyjacielskiego ataku Niemców zbiera pod ogniem swoją kompanię, ustawia ją na pozycji i dobrze kierowanym ogniem wstrzymuje napad nieprzyjacielski, przez to przyczynił się bardzo do ocalenia i wycofania brygady artylerii z Masłówki. Po wycofaniu się do Masłówki bierze wybitny udział ze swoją kompanią w odparciu ataków nieprzyjacielskich.

CAW, Kolekcja Orderu Virtuti Militari, sygn. I.482.88-8295