Jan ŁYSEK (nr krzyża: 7666)

Urodził się 7 VII 1887 r. w Jaworzynce jako syn Jana i Ewy z domu Heczko.

Wykształcenie: ukończył szkołę ludową w Istebnej, uczęszczał do Gimnazjum Polskiego w Cieszynie, a następnie przeniósł się do klas z polskim językiem wykładowym w Państwowym Seminarium Nauczycielskim w Cieszynie (maturę zdał w 1908 r.).

Jako nauczyciel szkół ludowych pracował w latach 1908-1910 w Datyniach Dolnych, w roku szkolnym 1910/11 w Suchej Średniej, skąd przeniósł się do polskiej szkoły ludowej prowadzonej przez Towarzystwo Szkoły Ludowej w Jaworzu Średnim obejmując jej kierownictwo. W 1911 r. zdał egzamin dla nauczycieli szkół ludowych. Obok pracy dydaktycznej, był także zaangażowany w polski ruch narodowy. Był aktywnym członkiem Macierzy Szkolnej dla Księstwa Cieszyńskiego, Polskiego Towarzystwa Pedagogicznego, Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół”. Posiadając duży talent literacki i sceniczny szczególnie poświęcał się działalności w polskim amatorskim ruchu teatralnym. Był pisarzem i poetą, który starał się połączyć wrażliwość i umiłowanie języka, tradycji i przyrody kraju ojczystego z aktualnymi tendencjami literackimi. Publikował w polskiej prasie regionalnej, zwłaszcza w „Zaraniu Śląskim” pierwszym na Śląsku Cieszyńskim periodyku artystycznym ukazującym się od 1907 r. Jako pisarz używał pseudonimu Jan Obuszek. Jego najbardziej znanym utworem pozostaje dramat „Śpiący rycerze”.

Po wybuchu I wojny światowej zgłosił się do Legionu Śląskiego w Cieszynie w którym objął dowództwo jednej z kompanii. Po wymarszu Legionu i dołączeniu do innych formacji legionowych znalazł się w 2 kompanii (nazywanej śląską) I batalionu 3 Pułku Piechoty Legionów Polskich. Wyruszył z nim na kampanię karpacką pełniąc obowiązki dowódcy plutonu. 18 X 1914 r. został mianowany podporucznikiem. 2 II 1915 r. odniósł ranę w bitwie pod Maksymcem. Po powierzchownym jej zaleczeniu jeszcze w tym samym miesiącu powrócił do oddziału i objął dowództwo 2 kompanii. 14 III 1915 r. awansował do stopnia porucznika. Ze swą kompanią uczestniczył w walkach na Bukowinie i w Besarabii. Jesienią II Brygada Legionów została przerzucona na Wołyń i dołączyła do pozostałych (I i III). Tutaj na początku listopada 1915 r. uczestniczyła w bitwie pod Kostiuchnówką.

W dniu 5 XI 1915 r. Jan Łysek poległ prowadząc szturm na wzgórze nazywane Polską Górą. Pierwotnie pochowany został na cmentarzu legionowym w Wołczecku, skąd w 1929 r. jego zwłoki zostały ekshumowane i uroczyście pochowane w Cieszynie na Cmentarzu Ewangelickim znajdującym się przy Kościele Jezusowym. W 1969 r., w związku z likwidacją tego cmentarza, dzięki inicjatywie żyjących jeszcze legionistów i rodzin legionowych, dokonano powtórnej ekshumacji, a prochy Jana Łyska zostały przeniesione na Cmentarz Ewangelicki przy ulicy Bielskiej.

Pośmiertnie na łamach „Dziennika Polskiego” w numerze 1 z 1916 r. ukazał się Jego autorstwa tekst pt. „Oddział Śląski w Legionach Polskich”.

Pośmiertnie odznaczony Orderem Virtuti Militari V kl. oraz Krzyżem Niepodległości.

Wybrana bibliografia:

CAW, kolekcja Orderu Virtuti Militari, sygn. I.482.66-5823,

Śląski słownik biograficzny, t. II, pod red. Jana Kantyki i Władysława Zielińskiego, Katowice 1979, s. 159-161,

Golec Józef, Bojda Stefania, Słownik biograficzny Ziemi Cieszyńskiej, t. 1, Cieszyn 1993, s. 181,

Polski słownik biograficzny, t. 18, kom. red. Bogusław Leśnodorski i in. Wrocław i in. 1993, s. 601-602,

Szturc Jan, Ewangelicy w Polsce: słownik biograficzny XVI-XX wieku, Bielsko-Biała 1998, s. 185-186,

Cygan Wiktor Krzysztof, Słownik biograficzny oficerów Legionów Polskich, t. 2, Warszawa 1998, s. 105,

Cygan Wiktor Krzysztof, Oficerowie Legionów Polskich: słownik biograficzny, t. III, Warszawa 1998, s. 105,

Snoch Bogdan, Górnośląski leksykon biograficzny, wyd. 2 (uzup. i rozsz.), Katowice 2004, s. 206-207,

Cisek Janusz, Stepan Kamil, Lista strat Legionów Polskich 1914-1918, Kraków 2006, s. 122,

Kiereś Krzysztof, Pamięci Jana Łyska w setną rocznicę śmierci, b.m. 2015,

Książnica Cieszyńska. Elektroniczny słownik biograficzny Śląska Cieszyńskiego http://www.slownik.kc-cieszyn.pl/index.php/online,591/ [dostęp: 21 VII 2018].

Książnica Cieszyńska. Cieszyńscy legioniści (wirtualna wystawa) http://legionisci.kc-cieszyn.pl/index.php/content,624/ [dostęp: 21 VIII 2018].

Order Virtuti Militari V kl. nadany dekretem Naczelnego Wodza L 13390 z dnia 17 V 1922 r. (Dz. Pers. nr 2/1923).

Opis czynu w uzasadnieniu wystąpienia o nadanie Virtuti Militari dla Jana Łyska (pośmiertnie):

W bitwie pod Maksymcem od 31 I do 5 II 1915 r. por. Jan Łysek dow. 2 komp. 3 pp L prowadził atak na Maksymiec, zajmując szereg domków zawzięcie bronionych przez npla, umacnia się, odpiera przez pięć dni i pięć nocy przy -32 st. C, nie otrzymując zupełnie pożywienia, czymem tym przyczynił się do rozstrzygnięcia krwawej bitwy na korzyść wojsk własnych.

W bitwie pod Polską Górą 5 XI 1915 r. na czele 2 komp. bierze bagnetem pozycje nieprzyjacielskie , utrzymuje zdobyte pozycje, odpiera kilka bardzo [silnych – przyp. S.K.] przeciwnatarć npla, broniąc się do ostatniego żołnierza, ponosi śmierć bohaterską.

CAW, kolekcja Orderu Virtuti Militari, sygn. I.482.66-5823