Klemens MATUSIAK (nr krzyża: 6662)

Urodził się 13 XI 1881 r. w Bulowicach w powiecie bialskim jako syn Ignacego i Katarzyny z domu Wierońska.

Wykształcenie: absolwent Państwowego Seminarium Nauczycielskiego w Krakowie (1901 r.). W roku szkolnym 1901/02 pracował jako nauczyciel w Publicznej Szkole Ludowej i Wydziałowej w Jaworowie k. Lwowa. W latach 1902-1903 odbył jednoroczną służbę wojskową w 56 Pułku Piechoty w Krakowie.

Od 1903 r. pracował jako nauczyciel w szkole w Trzanowicach. Zaangażowany był w polski ruch narodowy na Śląsku Cieszyńskim. Działał w wielu polskich organizacjach takich jak: Macierz Szkolna, Polskie Towarzystwo Pedagogiczne, Towarzystwo Gimnastyczne „Sokół”, Polski Związek Straży Pożarnych. Opracował atlas geograficzny dla szkół polskich i był redaktorem pisma dla dzieci „Jutrzenka”.

W 1914 r. zmobilizowany do armii austro-węgierskiej, otrzymał funkcję cenzora przy austriackim sztabie głównym (Armeeoberkommando) rezydującym w Cieszynie.

Jeden z przywódców zamachu oficerów polskiej narodowości w Garnizonie cieszyńskim w nocy z 31 X na 1 XI 1918 r. i jako najstarszy rangą objął dowództwo Garnizonu. Po przybyciu do Cieszyna generała Franciszka Aleksandrowicza przekazał mu władzę wojskową. W czasie wojny polsko-czechosłowackiej w styczniu 1919 r. w sztabie Frontu Śląskiego odpowiadał za wywiad. Zdemobilizowany, w stanie spoczynku posiadał stopień kapitana z przydziałem mobilizacyjnym do 73 Pułku Piechoty w Katowicach.

Od 1919 r. Inspektor szkolny w Bielsku. Przyczynił się w bardzo dużym stopniu do spolonizowania szkolnictwa w tym zdominowanym przez żywioł niemiecki i żydowski mieście. Z tego powodu znalazł się na hitlerowskich listach Polaków do natychmiastowej likwidacji po wkroczeniu ich na terytorium Polski. W 1935 r. przeszedł na emeryturę.

We wrześniu 1939 r. ewakuowany na wschód wraz z batalionem wartowniczym nr 52 (dowodzonym przez majora Józefa Płonkę). Przez Rumunię i Turcję dotarł na Bliski Wschód (Palestyna, Egipt, Cypr). Wszędzie tam angażował się na miarę swych sił i wieku w działalność polską, głównie poświęcał się organizowaniu polskich szkół i pracy wychowawczej. Po zakończeniu II wojny światowej znalazł się w Wielkiej Brytanii, a od 1951 r. zamieszkał w Chicago i udzielał się w pracy wśród polonii. Powrócił do Polski w październiku 1957 r. Pomimo dość sędziwego wieku działał społecznie w straży pożarnej, Macierzy Ziemi Cieszyńskiej i ZBoWiDzie.

Autor wspomnień: „Walka o Ziemię Cieszyńską w latach 1914-1920”, Cieszyn 1930.

Zmarł 8 I 1969 r. w Bielsku-Białej i tam został pochowany.

Był żonaty, miał troje dzieci.

Odznaczony m.in. Orderem Virtuti Militari V kl., Orderem Odrodzenia Polski (nieznanej klasy), Krzyżem Walecznych, Krzyżem za Obronę Śląska I kl., Krzyżem na Śląskiej Wstędze Waleczności i Zasługi I kl.

Wybrana bibliografia:

CAW, Kolekcja Orderu Virtuti Militari, sygn. I.482.24-1800,
Rocznik Oficerski Rezerw 1934,

Polski słownik biograficzny, t. 20, red. nacz. Emanuel Rostworowski, Wrocław i in. 1975, s. 214-215,

Śląski słownik biograficzny, pod red. Jana Kantyki i Władysława Zielińskiego, t. 3, Katowice 1981, s. 215-218,

Golec Józef, Bojda Stefania, Słownik biograficzny Ziemi Cieszyńskiej, t. 1, Cieszyn 1993, s. 189-190,

Nadolzie zrywa okowy, pod red. Roberta Danela, Cieszyn 1998, s. 110-111,
Snoch Bogdan, Górnośląski leksykon biograficzny, wyd. 2 (uzup. i rozsz.), Katowice 2004, s. 216,

Długajczyk Edward, Polska konspiracja wojskowa na Śląsku Cieszyńskim w latach 1919-1920, Katowice 2005, s. 243-244,

Książnica Cieszyńska. Elektroniczny słownik biograficzny Śląska Cieszyńskiego http://www.slownik.kc-cieszyn.pl/index.php/online,591/ [dostęp: 21 VII 2018].

Order Virtuti Militari V kl. nadany dekretem Naczelnego Wodza z dnia 17 V 1922 r. (Dz. Pers. nr 20/1922).

Opis czynu w uzasadnieniu wystąpienia o nadanie Virtuti Militari dla Klemensa Matusiaka:

Oficerowie i żołnierze Polacy dokonali zamachu na Śląsku Cieszyńskim w nocy z dnia 31 października na 1 listopada 1918 r. Opanowanie Garnizonów w Cieszyńskiem przez Wojska Polskie było bardzo trudne, ponieważ załogi składały się przeważnie z Czechów i Niemców. Na 250 oficerów w Cieszynie było zaledwie około 30 oficerów Polaków. Niemcy i Czesi zdążali również do opanowania Cieszyńskiego. Niemcy mieli łatwiejszą robotę, bo wszystkie godności i dowództwa spoczywały w ich rękach. Czesi mieli również przygotowany zamach, nawet już wybite druki i ogłoszenia. Że zamach się udał, to zawdzięczać należy tylko energji, osobistej inicjatywie i odwadze kilku oficerów Polaków. Osobliwie por. Klemensowi Matusiakowi, który wespół, z kilku oficerami przygotował go starannie i zamach ten przeprowadził. Garnizon Cieszyński rozbrojono i zaprzysiężono jeszcze w nocy oficerów i szeregowych Polaków. Niemcy i Czesi zostali zaskoczeni i postawieniu wobec faktu dokonanego. Zadecydowało to w ogólnych zarysach o granicy polskiej na Śląsku Cieszyńskim, a co najważniejsze przypieczętowało wobec świata całego polskość Śląska Cieszyńskiego. Por. Matusiak z garstką ludzi, mierzących siły na zamiary, wyparł o wiele liczniejszą załogę czeską i niemiecką. Mogło się to udać tylko dzięki zdecydowanemu wystąpieniu i energji tego oficera.

Dopiero, kiedy szala zwycięstwa, po kilku dniach wahań, przechyliła się decydująco na stronę polską, dopiero wtedy Rada Narodowa Księstwa Cieszyńskiego stała się naprawdę rządem opartym o swe wojsko i znalazła ogólny posłuch. Nawet niemiecki Bielsk, który utworzył doborowy pułk wojska niemieckiego znakomicie wyekwipowanego, musiał się w końcu podporządkować Radzie Narodowej.

CAW, Kolekcja Orderu Virtuti Militari, sygn. I.482.24-1800